Ödüllerle Cezalandırılmak

Türkiye’de Koşulsuz Ebeveynlik kitabıyla tanınan AlfieKohn’un başyapıtı Ödüllerle Cezalandırılmak, 1993’teki ilk yayımından bu yana sayısız ebeveyni, öğretmeni ve yöneticiyi ödüllerden uzak uygulamalara yöneltti. Motivasyonel psikoloji ve pedagoji alanlarında ise şiddetli tartışmalar başlattı. Yarattığı güçlü etkinin asıl nedeni, bilimsel araştırmalarda yüzeye çıkmaya başlamış bir gerçeğin parçalarını birleştirerek gayet huzursuz edici ama görmezden gelmesi de olanaksız bir manzarayı önümüze sermesiydi: Ödüller bizi cezalandırıyordu. Ödül ile cezanın amaçları nasıl benzerse, işlettikleri mekanizma ve yarattıkları sonuçlar da benzerdir. Kısacası, ödül ile ceza aynı madeni paranın iki yüzüdür, ama o paranın alım gücü pek yoktur.

Bunlar, çoğumuz için şaşırtıcı ifadelerdir. Çünkü eğitim, öğretim ve yönetim alanlarında kullanılan alışıldık strateji şöyle özetlenebilecek niteliktedir: Bunu yaparsan şunu alırsın. Birinin istediğimiz gibi davranmasını sağlamak için burnunun ucunda envaiçeşit rüşvet sallar dururuz. Ama bunun bir insan etkileşimi değil, ev hayvanı terbiye yöntemi olduğunu nedense gözden kaçırırız.

Araştırmalar, ödül vaadiyle harekete geçirilen bireylerin daha kötü iş çıkardığını, daha niteliksiz düşünceler ürettiğini, daha az öğrendiğini, hatta ahlaki ilkeleri robot gibi uygulamaktan öteye gidemediğini ortaya koymaktadır. Ödülle öğrendiğimiz yegâne şey, ödül karşılığında itaat, hatta biat etmektir. Kazancımız ise ödül bağımlılığından ibarettir.

AlfieKohn’un gerçek yaşamdan örneklerle ve ince bir espri anlayışıyla zenginleştirdiği Ödüllerle Cezalandırılmak, ek bölümleri, anlatımı genişleten kapsamlı son notları ve başlı başına bir rehber niteliğindeki dev kaynakçası ile ödüllere getirilen eleştirinin dayandığı orijinal yapıttır. Ödülün olumsuz etkilerini eğitim, öğretim ve iş yönetimi alanlarında ayrı ayrı çözümlerken, ebeveynlere, öğretmenlere ve yöneticilere alternatif düşünüş biçimleri ile pratik yöntemler sunacaktır.

İlk yayımın yirmi beşinci yıl dönümü için hazırlanan bu baskıda, Kohn’un güncel verileri incelediği otuz dokuz sayfalık yeni bir Sonsöz de bulunmaktadır.