Çerkez Ethem

Bati Cephesi düzenli ordusunu yeniden kuran ve bu yüzden Çerkez Ethem’in baskaldirmasina yol açan Inönü söyle demisti: “Gösteri yürüyüsleriyle, telgraflarla ve en sonunda gerilla ile bir sonuç alabilir miyiz? Içinde bulundugumuz kosullar en sonunda bir savasa varacaktir. Büyük ölçüde bir çatismaya varacaktir. Karsimizdaki Yunan ordusunu yenmemiz gerek. Benim hesabima ve kanima göre, Türkiye bugünkü hali ile Yunan ordusunu yenebilir. Bunu yapabiliriz. Ama ordumuz yok. Bir ordu kadrosu var. Bu kadro ile bu güçle bir sey yapamayiz. Yenemeyiz. Çikar yol, orduyu kurmak ve büyük silahli çatismaya hazirlanmaktir.”

Ordu kurulusunun zorluklarini yine en iyi Inönü dile getiriyor: “Orduyu kurmak için asker aliyoruz, sabahleyin giydiriyoruz, donatiyoruz, silahlandiriyoruz, aksamüzeri hepsi gidiyorlar.” Gerillanin gelisme nedenleri arasinda toplumun savunma duygusunu gerçeklestirmek gibi hem soylu hem de gerçek güdülerden baska nedenler de vardir ve bunlar birinciler gibi soylu sayilamazdi, girisilen yagmalardan pay almak ve düzenli ordudaki er ve subaylarin aldigi maaslardan birkaç kat fazla maas almak gibi maddi; suç ortakligi, öldürülme korkusu gibi manevi nedenler. Bu konuda Ismet Pasa’nin Çerkez Ethem’in kardeslerinden Resit’le olan bir konusmasi oldukça açiklayicidir:

“ ‘Siz gittiginiz yerde vuruyorsunuz, kiriyorsunuz, yagma ediyorsunuz, sonra da bu halkin içinden bu halkin çocuklarini aliyorsunuz ve bunlar sizin sadik adamlariniz oluyor. Nasil yapabiliyorsunuz bunu?’ Güldü: ‘Usulü vardir onun,’ dedi. Ben, ‘Nedir, nasil bir usuldür?’ dedim. Resit Bey anlatmaya basladi, ‘Gidersin, isin geregini yaparsin, sonra da orada gözüne kestirdigin adamlari alirsin, onlari suç ortagi yaparsin. Kendilerine talan yaptirirsin, düsmani olanlara düsmanlarini vurdurtursun. Suça bulasmis olurlar. Artik bunlar köylerine gidip de vatandaslari ile dogal iliskiye giremez duruma gelirler. Bütün yasamlari boyunca, kurtuluslari size bagliliktadir.’ Resit Bey bana kendi usullerini anlattigi zaman sordu, ‘Bunlari yapabilir misiniz?’ Ben, ‘Sizin yaptiklarinizin hiçbirini yapamayiz,’ dedim. O da, ‘Öyleyse orduyu da yapamazsiniz,’ demisti.”