Türkçede Birleşik Ekler

Dünya üzerindeki dillerin yapisal özellikleri dikkate alinarak yapilan siniflandirmada, bir grubu “Eklemeli Diller” olusturur. Eklemeli dillerin tipik bir örnegi olarak kabul edilen Türkçede sözcük türetme ve çekimi üstlenen ekler, geçmisten günümüze çesitli bakimlardan bir degisim süreci geçirir. Bu süreçte meydana gelen degisikliklerden biri de ek birlesmeleridir. Türkçede iki veya daha fazla unsur birleserek kendi islevlerini kaybedip farkli islevler üstlenir ve birlesik yapili ekler meydana gelir.

Eklerin sözcük köklerine kendilerinden önceki kismin anlamini niteleyecek sekilde siralanmalari, Türkçenin eklenme sisteminin bir geregidir. Bu sekilde siralanan bazi ekler birtakim sebeplerden dolayi kendinden önceki ekle kaynasir, eklerin bu kaynasmis sekilleri genelleserek sözcük kök veya gövdelerine birlesik sekilleriyle getirilir ve varliklarini birlesik biçimleriyle sürdürürler.

Bu çalismada, Orhun, Uygur ve Karahanli Türkçesi dönemlerindeki birlesik ekler; Türkçenin tarihî ve çagdas dönemlerini temsil eden metinler ve günümüzde tarihî ve çagdas Türk lehçelerinin gramer yapisi üzerine yazilmis kitaplar esliginde incelenmis; yapi ve birlesme sebepleri bakimindan bir siniflandirilmaya tâbi tutulmustur. Eski Türkçe döneminde yer alan birlesik eklerin hem Eski Türkçe döneminde hem de Harezm, Kipçak, Eski Anadolu ve Çagatay Türkçesi dönemlerinde; çagdas Türk lehçelerinden Türkiye, Azerbaycan, Türkmen, Gagavuz; Özbek, Yeni Uygur; Kazak, Kirgiz, Tatar; Altay ve Tuva Türkçelerindeki durumlari ve islevleri ortaya konmustur. Böylece eklerin tarihî akis içerisinde geçirdigi ses degisiklikleri veya baska gramatikal degismeleri, kazandiklari yeni kullanilis sekilleri veya islevleri, ayrica kaybettikleri islevler tespit edilmistir. Çagdas Türk lehçeleri içerisinde her lehçe grubundan seçilen birkaç lehçe incelemeye alinmis, özellikle konusuru fazla olan lehçeler seçilerek çalismanin Türk dilinin geneline yakin bir bölümünü temsil etmesi saglanmistir.