Milletler Ve Hükümdarlar Tarihi Tarihul Ümem Vel Mülük 2 Cilt

“Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk veya Târî?u’?-?aberî adlariyla da bilinir. Müellif, tefsirini tamamladigi 290 (903) yilinda yazmaya baslayip 303 (915-16) yilinda bitirdigi, kendisine “ebü’l-müerrihîn, seyhü’l-müerrihîn” unvanlarini kazandiran eserinde yaratilistan itibaren 302 (915) yilina kadarki olaylari anlatir. Taberî, mukaddimede tarihi ‘belirli bir zamanda ve belirli bir mekândaki insan fiillerini ele alan ilim dali’ seklinde tarif eder. Ardindan haberleri bize ulasan peygamberlerin, hükümdarlarin ve halifelerin tarihini, iktidar günlerindeki olaylari kisaca yazacagini söyleyerek kitabinin konusunu belirler. Müellif, hayatlarina dair bilgi verdigi kisiler hakkinda ulasabildigi haberleri yazmakla yetinmekte, bunlarla ilgili herhangi bir degerlendirme yapmamaktadir. Ayni sekilde naklettigi rivayetlerin dogrulugu üzerinde fikir belirtmeksizin sorumlulugu haberleri nakledenlere, bunlarin kabul edilip edilmemesiyle ilgili karari da okuyucuya birakmaktadir. Böylece Taberî, tefsirinin aksine Târî?u’l-ümem’de -çok istisnaî durumlar hariç- kendi görüs ve düsüncelerine hemen hiç yer vermemistir. Ancak naklettigi haberlerin isnad zincirine dikkat etmis ve bu yönüyle temayüz etmistir.

Mukaddimeden sonra Hz. Âdem’le eserine baslayan Taberî, Tevrat’taki siraya göre nebî ve resullerin hayatlariyla dönemlerindeki olaylari anlatir ve haklarindaki Kur’an âyetlerini tefsir eder. Peygamberlerin çagdaslari olan hükümdarlar, Isrâilogullari, Hz. Îsâ’dan sonraki Romalilar, onlarin Suriye’deki yönetimleri, bilhassa Fars hükümdarlari ve Araplarla münasebetleri, Yemen ve Irak’taki siyasî ve askerî faaliyetleri, Câhiliye devri Arap tarihi ve nihayet Hz. Peygamberin hayati üzerinde durur.

Ibn Miskeveyh, Ebü’l-Ferec Ibnü’l-Cevzî, Izzeddin Ibnü’l-Esîr, Ebü’l-Fidâ Ibn Kesîr ve Ibn Haldûn gibi pek çok tarihçi eserlerinde Târî?u’l-ümem’i esas almis ve çogu kere onu özetlemistir. Islâm dünyasinda içerik ve metot bakimindan büyük ilgi gören Târî?u’l-ümem’e birçok tekmile ve zeyil yazilmis, muhtasarlari yapilmistir. Genis ve zengin bir tarih malzemesini ihtiva eden Târî?u’l-ümem, gerek hicretin ilk üç asrindaki tarih ve siyer âlimlerinin zamanimiza ulasmayan kitaplari gerekse daha sonraki tarih çalismalari için çok degerli bir kaynak niteligindedir.” (Mustafa Fayda, “Târî?u’l-ümem ve’l-mülûk”, TDV Islam Ansiklopedisi)