Nevayi

“Sanat derdini; dogurmak, dünyaya getirmek ile kiyas ederler. Sanat derdinin, kalbin derinliklerinde uyanarak bütün vücudu titreten agrisi, Nevâyi için en sirin lezzet, ninni gibi teskin edici ve günes gibi hayat ve sevinç bagislayici bir güçtü. Bu sebeple samimi ve tabiî bir sevk ile kolayca yazabiliyordu. O, gerçek bir söz sihirbaziydi! Her türlü âsi düsünceyi, ruhun en ince ve en ele geçmez cilvelerini, gönüldeki hislerin dalgalanmalarini söz vasitasiyla parlak sekilde tecessüm ettiriyor, katrede deryalari dalgalandiriyor, kivilcimda günesleri döndürüyor, asktan hayat yaratiyor, basit hayattan ise ulu, coskun efsaneler dokuyordu… O binlerce yillik medeniyeti ve asirlarin fikir zenginligini, nefsinde aksettiren bir sairdi. Onun siir dehasi Arap, Iran ve Türk halklarinin sanat hazinesine, fikir zeminine derin kök salarak, onlarin ruhunun ebedî gücünden çiçekleniyordu.”

1942 yilinda, Ikinci Dünya Savasi hengâmesi içinde kaleme alinan Nevâyi, büyük Türk sairi Alisîr Nevâyi’nin hayatini ele alan millî ve tarihî bir romandir. Romanda, Türkistan Türklerinin 15. yüzyilda, sair Nevâyi’nin yasadigi devirde eristigi medeniyet, Nevâyi’nin dünya görüsü ve insan sevgisi, mücadelesi, imar faaliyetleri, istikbâl vaat eden gençleri himaye etmesi, Türk diline olan ask derecesindeki sevgisi, tedbirli ve ileri görüslü devlet adamligi, ahlâk güzelligi ve dehasi, ayni yüzyilda halkin vatanperverligi, idareci sinifin zulmünden ve entrikalardan duyulan memnuniyetsizlik anlatilmaktadir. Bunlarla birlikte 15. yüzyilda saray ve saray çevresinde vezir ve beylerin hayati, halkin hayati, siir meclisleri, mektep ve medreseler ve Timurogullari arasindaki kanli taht kavgalari dile getirilmektedir. Kendisi ayni zamanda büyük bir sair olan Aybek, Nevâyi romanini siir diliyle yazmistir. Eserdeki bilhassa mekân tasvirleri, harikulâde bir güzellige sahiptir. Bu tasvirlerde, sair Nevâyi’nin Türk dilinin iftihar ettigi ifade kudret ve zenginligi, bariz bir sekilde görülmektedir. Bu sebeple eser, Türkistan Türkçesinin ve tabiî genel olarak Türk dilinin zaferi sayilan bir eserdir. Romanda Türkçe sevgisinin dile getirildigi bölümler, Özbek Türkçesinin hor görüldügü 1940’li yillarda, Türkistan Türkleri için muhakkak bir teselli kaynagi olmustur.