Tarih Felsefesinde Nedensellik Sorunsalı

Tarihsel varlik alani kategoriler zenginligi tasir. Anorganik, organik ve psisik varlik alanlarindan tarihsel alana uzanan ve yeniden biçimlenen bu kategoriler; zaman-mekan'a karsilik tarihsel üç boyutluluk ve yöresel-kültürel pathos, hareket ve olus'a karsilik tarihsel etkilesim ve degisim, dogal nedensellige karsilik bir örgü olarak ortaya çikan amaç koyma, gerçeklestirme ve özgür seçmedir. Çalismada bu karsit kavram çiftleri, tarihsel varlik alaninin basat kavram ve kategorisi olan nedensellik ilkesinin, determinizm, indeterminizm, özgürlük ve ereklilik kategorileri ile olan iliskisi baglaminda ele alinmis ve tarihte nedensellik ilkesini basat kategori olarak kabul eden determinist spekülatif tarih felsefeleri ve tarih biliminin ve tarihçinin bilgi edinme yollarini sorgulayan tarih metodolojisi perspektifinden çözümlenmeye çalisilmistir. Çalismanin hareket noktasini, determinizm-indeterminizm karsitliginin çatiski olarak mi kaldigi, yoksa biresiminin olanakli mi oldugu sorusu baglaminda nedensellik ilkesinin doga bilimlerinden tarihe aktarilisindaki kategori kaydirmasi ve yöntem indirgemesinin bir sonucu olan spekülatif ve tarihselci tarih yazimi ve elestirisi olusturmustur. Çalismada Tarih felsefesinden örneklemeler, tarihsel determinantlarin determinizm-indeterminizm alternatifi içine sikistirilamayacagini pekistirmek için seçilmistir. Günümüzde bu tür çalismalara pek az rastlanmaktadir. Tarih felsefesi, spekülasyona ve metafizige kapi açma olarak nitelendirildiginden, kenara birakilmis durumdadir. Bu ise bir bosluk yaratmaktadir. Bilim olarak tarih ya kaygan bir kuramsal temelde kalmakta, ya da bir hermeneutik'e bürünmektedir. Birincisi, kategorial çalismayi, dolayisiyla felsefeyi dislamak, ikincisi ise tarihsel-kültürel rölativizme dönüs demektir. Buradaki felsefi girisim, nedensellik ilkesi baglaminda tarihte determinizm-indeterminizm sorunsalinin çözümlemesini, tarihselci tarih yazimi ve tarihselci tarih yazimini elestiren düsünürlerin ait olduklari okullar perspektifinden yapmakla sinirlidir. Bunun tarih bilimi (kurami) için verimli olup olmadigi ise tarihçilerin kendilerine birakilmaktadir.