Türkiye Çerkesleri Osmanlı'dan Türkiye'ye Savaş, Şiddet, Milliyetçilik

“Erken Cumhuriyet dönemi idarecileri için Çerkeslik hatirlanmak istenmeyen Osmanli geçmisini, Istanbul ve Ankara arasindaki iç savasi ya da ‘hain’ Çerkes Ethem’i animsatan bir olguydu. Diger taraftan, nüfusunun büyük bir kismi köylerde ve kirsal bölgelerde bulundugu için Çerkeslerin tamamen asimile edilmesi ya da Türk kimliginin benimsetilmesi gerçeklesmedi.”

Caner Yelbasi, Birinci Dünya Savasi sonrasindan Cumhuriyet dönemine uzanan ulusdevlet insa sürecinde Çerkeslerin serencâmini anlatiyor. Büyük ayrisma ve kirilmalara sahne olan 1919-1920 kesitinin, bu süreçte özel bir yeri var. Padisahi ve Istanbul Hükümeti’ni destekleyen Çerkesler - ve Kuva-yi Milliye ile Ankara Hükümetine destek veren Çerkesler... Çerkes paramiliter güçleri ile Ankara hükümeti arasinda isbirligi - ve rekabet… Güçlü ve saygin müttefikten hasma dönüsen Çerkes Ethem “meselesi”… Çerkes Ethem’in tasfiyesinden sonra Izmir’de Yunan isgali altindaki bölgede toplanan dar katilimli “Çerkes Kongresi” – ve büyük Çerkes çogunlugunun bu “ayrilikçi” girisime kayitsizligi…

Kitap, Cumhuriyetin kurulusundan sonra da Çerkesler’le ilgili tehdit algisinin uzun süre devam ettigini anlatiyor. Bu alginin olusmasinda, gerek Çerkes Ethem tecrübesinin hafizadaki izleri ve Mustafa Kemal’e karsi Ittihat ve Terakki muhalefetinde bazi önde gelen Çerkeslerin yer almasi; gerek Çerkeslerin itibarli bir mevki tuttuklari eski rejimin kalintilari gibi görülmeleri, rol oynamis. Ancak zamanla, rejimin Çerkeslerle ilgili tehdit algisinin ortadan kalktigi görülüyor. Dahasi, özellikle devletin güvenlik aygitinda genis bir istihdam alani buluyorlar. Dil ve kimlik haklariyla ilgili “meseleler” ise ancak 1950’lerden sonra kendini yavas yavas duyurmaya baslayacak…

Türkiye Çerkesleri’nin son yüz yillik tarihi hakkinda temel basvuru kaynagi niteliginde bir eser.