Türk Edebiyatında Manzum Devriyye

Devr edip geldim cihana yine bir devran ola
Ben gidem bu ten sarayi yikila vîran ola

- Niyazî-i Misrî

Nereden gelip nereye gidiyoruz?
Ne haldeydik ne hale dönecegiz?
Gelen ve giden bir varlik var mi?
Mevcût tek bir vücuttan mi ibaret?
Yol ne, yolcu kim?
Sorular, sorular, sorular…

Islam'i serîat, tarîkat, marifet ve hakikat makamlariyla yasayip sülûk çikaran ehlullah, bu sorularin cevaplarini tefekkür edip halen yasayarak ögrenmisler, tecrübelerinden bir kismini da devir/devriyye, devriyye-i fersiyye/devriyye-i arsiyye gibi isimlerle kulaklarimiza fisildamislar yahut alenilestirip kelama dökmüslerdir.

Yazmasina yazmislar ve belki de bir müskilimizi halletmislerse de bazi ifadeleriyle –sözde- geleneksel inanç yapisina aykiri vehmedilerek okuyanlarin zihninde bin bir soru birakip gitmislerdir.

Sahi nedir devir/devriyye gerçegi?

Elimize aldigimiz bir edebiyat lügatinda bu kavram tarif edilirken ortalama bir üslupla derler ki: Hakk'in zatindan tecellî eden ilahî nûrun, cisimler aleminde manevî bir tertip dahilinde madenlerden bitkilere, bitkilerden hayvanata, hayvanattan insanliga ve bu makamdan da insan-i kamil mertebesine ulasarak yine zuhur ettigi ilk varliga yani Hakk’a dönmesidir. “Devriyye” ise bu tekamül fikrini isleyen mensur veya manzum eserlere verilen isimdir.

Devir düsüncesi Kur'an ve hadîslerde örtülü olarak anlatilmaktadir. Ilk dönem mutasavviflari tarafindan da çogu zaman alenîlestirilmemis, örtülü olarak kalmistir. Mevzuu Ihvan-i Safa Resail’inde; Ibn Miskeveyh’in Tehzibü’l-Ahlak’inda, Ibn Arabî’in Fütûhat, Fusûs ve diger bazi eserlerinde dogrudan veya dolayli olarak anlatilmaktadir. Bu zevatin takipçileri olan Sadreddîn-i Konevî, Mevlana Celaleddîn-i Rûmî, Nasir-i Hüsrev, Feyzî-i Hindî devir konusunu ele almislardir. Bizim edebiyatimizda bu mevzu Yûnus Emre’den Niyazî-i Misrî’ye, Ibrahim Hakki Erzurumî’den Osman Kemalî Hazretlerine gelinceye kadar pek çok Allah dostu tarafindan ele alinmistir. Onlarin sülûk tecrübeleriyle edindikleri bu tevhîd sirri hiç süphesiz Islamî yani Kur’anî bir tekamül anlayisi üzerine bina edilmektedir. Türk Tasavvuf Edebiyati tarihi içinde bir tür olarak degerlendirilen devriyyelerin manzum veya mensur pek çok örnegi bulunmaktadir. Fakat bu eserler bir bütün olarak degerlendirmeye tabi tutulmamistir. Elinizdeki Nusret Gedik’e ait eser, bu önemli boslugu dolduracak niteliktedir. “Türk Edebiyatinda Manzum Devriyye” adiyla kaleme alinan eser genel bir giristen sonra 1500 adet dîvan, mesnevî, cönk ve mecmûadan hareketle Ahmed Yesevî’den Yûnus Emre’ye, Nesîmî’den Esrefoglu Rûmî’ye, Pîr Sultan’dan Niyazî-i Misrî’ye, Neyzen Tevfik’ten Osman Kemalî’ye kadar pek çok sairin konuyla ilgili manzum eserlerini yetkin bir sekilde tahlil etmektedir. Elinizdeki eser hiç süphesiz “Kandan gelir yolun senin ya kanda varir menzilin/Nerden gelip gitdigini anlamayan hayvan imis” diyen Niyazî’nin sorusuna ve ulasacaginiz cevaba bir mukaddimedir vesselam.

Özellikler