Hilafet

Hilafet, Islâm tarihinin gelisme süreci içinde, degisik tarihsel dönemlerde farkli biçimler alan ve buna bagli olarak sosyal ve siyasal sonuçlari çok degisik veçheler gösteren önemli bir kurum olarak bilinir. Özellikle Türkiye’de hilafetin tarihine dair olusan görüsler; Osmanli Devleti’nin 1517’de hilafeti devralmasi ve Cumhuriyet döneminde, 1924’te kurumsal olarak kaldirilmasi arasinda yasanan süreç içinde sekillenmistir. Bu dar çerçeveyi içine alan ve daha 7. yüzyilda Arap Yarimadasi’nda olusan bir kurumun farkli cografyalarda yaratttigi kültürü, yönetim biçimlerini atlayarak; hilafeti ilk Osmanli halifesinden son halifeye kadar “ayni” ideolojik yapida gören ve sonunda tarihe intikal ettiren bakis açisi, toptanci olusunun yanisira sorunlar da tasimaktadir. Nitekim, Hilafetin Ilgasi Kanunu’nun 1. Maddesi de; “Halife hal’edilmistir. Hilafet, hükümet ve Cumhuriyet manâ ve mefhumunda mündemiç oldugundan Hilafet Makami mülgadir.” diyerek, kestirme bir gerekçe sunup, noktayi koymustur. Oysa erken modern çaglarin bir siyasal sistemi olan Osmanlilarin hilafet vurgusu, Islâm’in klasik çagindaki terminolojik içeriginden farkli bir temele dayaniyordu. Siyasal ve askeri güce dayali olarak beliren bu hilafet anlayisi, siyasi edebiyata “hilafet-i ulyâ ve hilafet-i kübra” seklinde yansiyacak; Lütfi Pasa’dan Ahmet Cevdet Pasa’ya kadar Osmanli yazar ve bürokratlari hilafeti dönemin kosullarinda yeniden yorumlamak ve gelenekle iliskilendirmek zorunda kalacaktir. Iste Prof. Dr. Namik Sinan Turan’in bu önemli çalismasi, yüzyillar arasindaki geçisleri siyasal ve toplumsal kosullarla birlikte ele alip, hilafet kurumunun tarihsel süreç içinde almis oldugu degisik veçhelere ve bunlarin yaratmis oldugu dönüsümlere isik tutmaktadir. Kitap ayni zamanda Osmanli hilafetinin biçimlenisini; dönemler boyunca olusan kurumsal anlayisin siyasal alana yansimalariyla birlikte sonuçlarini da incelemeyi hedefliyor.