Saray Ve Ötesi

Halit Ziya Usakligil’in ani kitabi
Saray ve Ötesi
79 yil sonra yazarinin Türkçesiyle okurlarina ulasiyor
Ve onun tahti iste o gün üzerinde oturdugu yaldizli, pek mükellef, pek muhtesem, fakat kumasi soluk ve yer yer yirtik, surasi burasi asinmis, yipranmis koltuktan ibaretti.
Idam kararlari, sehpalar, asilanlar, velhasil bütün tedhis siyaseti, belki bu da pek âlâ idi, fakat bunlarla her is tesviye edilmis olacak, bütün firtina yatisacak miydi?.. Sema berrak görünüyordu, fakat tâ ufukta endise veren bulut kümeleri vardi; ve ara sira, kisa fasilalarla çakan simsekler, bunlari yirtarak bir aydinlik içinde kara ihtimaller göstermekten hâlî degildi. Memleket nasil bir istikbâle namzetti?
Sultan Hamit’in tahttan indirilip yerine Sultan Resat’in geçirilmesi üzerine, Talât Pasa Halit Ziya’yi makamina çagirir ve Cemiyet oraya sizi intihap etti. Sizden beklenen is Abdülhamit sarayini ortadan kaldirip onun yerine yeni bir Mesrutiyet sarayi kurmaktir. Bunu gürültüsüz, siziltisiz yapacaksiniz sözleriyle onu sultanin baskâtipligine atar. Saray ve Ötesi’nde Usakligil, bu görevi sirasinda yasayip gördüklerini, 1909-1912 yillarinin siyasi, idari çalkantilarini, dünyanin savasa sürüklenisini anlatiyor. Anlatirken de büyük bir romanci dikkatiyle olaylari sahneliyor, insanlari renkli anekdotlarla tahlil ediyor ve daha da önemlisi sahsi kanaatlerini, hissiyatini dile getirmekten çekinmiyor.
Kitabi yayina hazirlayan Abdullah Uçman önsözünde söyle diyor: Saray ve Ötesi’nde neler anlatilmamistir ki Halit Ziya’nin, sikici olsa da, padisahla beraber sehrin farkli camilerinde katildigi Cuma selâmliklari, ara sira çikilan geziler, Istanbul’un perisan manzarasi, fakir ve garip halkin sefaleti, sehirdeki tarihî yapilarin harap durumu; Lüleburgaz Seyitler’de gerçeklestirilen askerî tatbikat; kisa süreli Edirne, Bursa ve Izmit seyahati; Ramazan aylarinda Topkapi Sarayi’ndaki Hirka-i Serif ziyareti ve padisahin huzurunda yapilan huzur dersleri; mebuslarla Âyan âzâlarina sarayda verilen iftarlar ve dis kirasi mahiyetindeki hediyeler; 1911 yilinda padisahin maiyetinde gerçeklesen üç haftalik Rumeli seyahati, Selânik’te göz hapsinde tutulan Sultan Abdülhamit’i ziyaret, Kosova’da Sultan Murat’in sehit edildigi Meshed’de 50 bin kisilik bir cemaatle kilinan Cuma namazi... Türk dostu ve Istanbul hayrani Pierre Loti’nin sarayda kabulü; Imparatoriçe Eugénie ile Bulgar Krali Ferdinand-Kraliçe Eleonora ile Sirbistan Krali Petro Karayorgoviç’e ve Misir hidivine Dolmabahçe Sarayi’nin Muayede Salonu’nda verilen ziyafet; bu hatirli misafirlerin Yildiz Sarayi’nda agirlanmasi... Bir kisim sarayli hanim sultanlarin gönül maceralari, saraya damat olmak isteyenlerin mücadelesi; Yildiz Sarayi’nda muhafaza edilen jurnaller; sehzadelerin tekebbürü ve aralarindaki darginlik, rekabet ve çekismeler Ittihat ve Terakki’nin, dolayisiyla kisa sürede Mesrutiyet’in iflâsi... Halit Ziya’nin saraydaki görevinden ayrildiktan sonra Paris, Bükres, Viyana, Berlin ve Çekoslovakya gezileri...
Sadece bu baskida yer alan kapsamli Dizine göz atildiginda bile eserin muhtevasi ana hatlariyla ve bütün ayrintilariyla görülebiliyor.