Bir Ve Çok Amiri Felsefesinde Tanrı Ve Alem

Felsefenin bilinen tarihindeki temel problemlerin basinda “bir” ile “çok” arasindaki iliski yer almaktadir. Antik-Helenistik felsefe birikiminin sekizinci yüzyilin ortalarindan itibaren tercüme hareketi yoluyla sistematik bir tarzda Islam dünyasina aktarilmasi sonucunda bir-çok iliskisi ilk defa “yaratici” tanri tasavvurunun hâkim oldugu bir cografyada felsefî olarak tartisilmaya baslanmistir. Bu yeni felsefî ortamda yetisen filozoflar, “yaratici” tanri anlayisini, gelisme sürecindeki kelamî bakis açisindan farkli bir sekilde yorumlayarak bir ve çok iliskisine dair dikkat çekici ve etkili teoriler ortaya koymuslardir. Hiç süphesiz bu filozoflar içinde Fârâbî ve Ibn Sînâ’nin teorileri kavramsal dakiklikleri ve kapsayici tabiatlari sebebiyle ön plana çikip meshur olsa da bunlar disinda da pek çok ismin bir ve çok iliskisini çesitli düzeylerde ele alip tartistiklari bilinmektedir. Bu çerçevede Fârâbî ile Ibn Sînâ arasindaki dönemde yasamis isimlerden biri olan Âmirî, bu meseleye yönelik özel ilgisi sebebiyle zikredilmeyi bilhassa hak etmektedir.

Bir ve Çok, Âmirî’nin bir ile çok, bir baska ifadeyle Tanri ile âlem arasindaki iliskiye dair görüslerini, yeni kesfedilen bir metin, el-Mecâlisü’s-seb‘ beyne’s-Seyh ve’l-Âmirî üzerinden incelemektedir. Ragip Pasa Kütüphanesi’nde kayitli bir mecmua (no. 1461) içinde yer alan bu metin, 980-985 tarihlerinde Buhâra’da görüsmüs olmalari muhtemel olan genç Ibn Sînâ ile Âmirî arasindaki felsefî tartismanin kaydindan ibarettir. Yedi oturum ve kirk bir soru/yorum-cevaptan olusan bu metin, bir yandan Âmirî ile Ibn Sînâ’nin görüsmüs olduklarina dair tarihî bir kayit oldugu gibi, bundan daha da önemlisi, Âmirî’nin felsefesini anlamak ve yorumlamak için de yeni bir kaynak olma özelligine sahiptir.