İnsan Evriminde Din

Robert Bellah, din sosyolojisini temel aldigi bu eserinde önümüze; tarih, felsefe, antropoloji ve biyoloji gibi bilim dallarini disiplinlerarasi bir yöntem ve muazzam bir entelektüel çabayla harmanlayarak yarattigi büyük bir çalisma sunuyor. Mete Tunçay’in dilimize kazandirdigi bu kitapta yazar evrimin, bazi görüslerin tersine bir hayli karmasik oldugunu, evrim süreci içinde anlam ve amacin yeri oldugunu hatta bunlarin da süreç içinde evrildiklerini dile getirirken, yeteneklerdeki evrimin önemine dikkat çekmektedir. Dinin karmasik bir görüngü (fenomen) oldugunu ve tanimlanmasinin kolay olmadigini öne süren Bellah dini, insanlar tarafindan benimsenip, kullanildiginda genel bir varolus düzeni açisindan anlami olan, güçlü, yasam tarzi, davranislar vb. ile herseyin içine isleyen kalici ruh halleri ve güdülerin toplami olarak tanimlamaktadir. Bu kapsamli eserinde, dinin toplumsal islevinin ancak dilin ortaya çikmasiyla birlikte olanakli hale geldigini savunan yazar, evrimin bir bütün olarak anlaminin bizi çok genis sorunlara götürdügünü ve bunlarin da kaçinilmaz olarak dinle örtüsen nihai anlamlara ulastigini ifade etmektedir. Gerçekte bu eser bize derin geçmisimizde, insanlarin ne tür bir yasami ‘yasamaya deger’ saydiklarini anlatirken; içinde yasadigimiz simdiki zamanin derinliklerinde bize ait olani yeniden yasamak, ‘geçmisin kuyusundan su çekmek’, tarihte kim oldugumuzu anlamamiz için yol gösteren bir çabayi yansitirken modernligi de yargilamaktadir.

Bu, genis kapsamli bir akademik bilgiye dayanan muazzam bir eserdir. Sadece bir dizi bagimsiz çalismayi içermez, ayni zamanda tutarli ve güçlü teorik altyapisiyla bilgilendirir. Daha önce örnegi bulunmayan bu çalismaya elbette, karsi görüsler de olacaktir. Ancak bu tartisma için büyük bir adim olup, bu karsit görüstekiler için de geçerlidir. Bunun yanisira, dinin dünü ve bugünü üzerine ileride yapilacak çalismalar için diger bilim insanlari fikirlerini bu eser üzerinden kurgulayacaklardir. Charles Taylor Bu harika kitap, nefes kesici bir tasarinin pesinde, genis bir ölçüde biyoloji, antropoloji ve tarih literatürünü özümsemis, zengin bir akademik dünyasi olan bir sosyal kuramcinin entelektüel hasatinin bir ürünüdür. Robert Bellah ilk olarak dogal evrim içinde ritüel ve mitlerin köklerini arar ve Eksen Çagi’na kadar olan toplumsal evrimi takip eder. Ikinci bölümde ise, Yunan felsefesi de dahil olmak üzere, hayatta kalmis bir avuç dünya dininin essiz bir karsilastirmasini yapar. Bu alanda bu derece iddiali ve kapsamli baska bir çalisma bilmiyorum. Jürgen Habermas Bu eser, [yasayan] en büyük din sosyologunun opus magnumudur. Max Weber’den beri din tarihinin ilk safhalari üzerine hiç kimse böylesine engin ve sistematik bir karsilastirma ortaya koymamisti. Robert Bellah disiplinlerarasi din çalismasi ve küresel dinlerarasi diyalog için yeni perspektifler açmistir.

- Hans Joas, The University of Chicago