Modern Türk Düşüncesinin Sosyolojisi

Sosyal ve siyasal sorunlara yaklasimlarindaki farkliliklar, dogal olarak aydinlar arasinda bölünmelere neden olmustur. Her kimlik sinir çizer; içeride tutulmak istenenlere yapilan her vurgu, disarida tutulacaklari da belirginlestirir. Osmanli'da ondokuzuncu yüzyilda olusan siyasal kimlikler sirayla Baticilik, Muhafazakarlik ve Islamcilik olmustur. Bu üç kimligin ortak özelligi, Osmanlicilik kimligini de içermeleridir. Yirminci yüzyilin baslarinda bu kimliklere Türkçülük de eklenmistir. Bu düsünceler arasinda en derin çeliski, imparatorluk ideolojisi olan Osmanlicilik ile ulusçuluk ideolojisi olan Türkçülük arasindadir. Balkan Savaslari ve 1. Dünya Savasi esnasinda hizla yükselen Türkçülük kisa sürede Osmanlicilik siyasetini islevsizlestirmistir. Bu tarihten günümüze kadar Baticilik, Islamcilik ve Türkçülük her biri dönemsel yükselisler ve düsüsler yasamis olsa da varliklarini korumustur.

Bürokratik aydinlar, devlet gücünü kullanarak toplumu degistirmeye yönelmislerdir. Bu aydinlar, kamu görevlerinde kalamadiklari durumlarda, bürokrasi ile iliski kurmanin yolunu bulmaya ya da kamu gücünü darbe ile ele geçirmenin planlarini yapmaya çalismislardir. Bürokratik aydinlar, siyasal dönüsüme öncelik verirken, sivil aydinlar toplumsal dönüsüme öncelik vermistir. Bu fark, ikincilerin halka daha yakin olduklarini ve programlarinda halkin dinsel ve geleneksel degerlerine daha fazla önem verdiklerini göstermektedir.

Türk modernlesme tarihinde “Batici” ve "devrimci" fikirler daha çok bürokratik aydinlar tarafindan savunulmustur. Said Halim Pasa ve Mehmet Akif gibi sivil aydinlar ise Dogu Islam uygarliginda karar kilarak, gelenek ile modernligi sentezleyen “muhafazakar” ve “Islamci” ideolojileri savunmuslardir. Bu arada Türkçüler, bir yandan ulusal kültürü savunurken diger taraftan uygarlik degistirmenin (Batililasmanin) kaçinilmazligini kabul etmekle, bürokratik aydinlar ile sivil aydinlarin arasinda yer alir. Ziya Gökalp'in “hars medeniyet” ayrimi ve “Türklesmek Islamlasmak Muasirlasmak” siari, Türkçülerin muhafazakarlik ve devrimcilik arasinda gidis gelislerinin açik bir göstergesidir. Batici ve Islamci aydinlar savunduklari degerleri daha açik ortaya koyarken, Türkçü aydinlar konjonktürel pragmatist bir çizgide yürümüslerdir.