İslam Hukukunda Yargılama Etiği Ve İlkeleri

Bu çalisma, Islâm yargilama hukukunun temel ilkelerini ve bu ilkelerin ahlak ile iliskisini konu edinmektedir. Bilindigi gibi Islâm’in sosyal hayattaki en temel amaçlarindan birisi de adâleti gerçeklestirmektir. Islâm, adaletin ikamesini kamu düzenini tesis ve temin etmenin en temel kosulu olarak görmektedir. Hakli ve haksizin bilinmesini amaçlayan yargilama islevi ise, ayni zamanda her hak sahibine hakkinin verilmesini saglamaya vesile olmasi hasebiyle adâletin tesisinde çok önemli bir fonksiyona sahiptir. Bu itibarla, yargilamada nesnel kriterlerin esas alinmasi ve bu kriterlere referans teskil eden temel ilkelerinin belirlenmesi gerekir. Zira yargilama sürecinde birey ile birey, birey ile toplum arasinda hak çatismasinin vukuu söz konusudur. Bu yüzden yargilamada hukuk-ahlak iliskisi son derece önem kazanmaktadir. Nitekim Islâm hukukunda da vicdan, ahlak ve dinî sorumluluk çok önemli bir yer tutmaktadir. Modern zamanlarda ise, hukukta ahlaka dönüs egiliminin gözle görülür bir sekilde güçlendigine tanik olunmakta ve bu egilim daha ziyade uluslararasi hukuk zemininde adâlet talep etmenin en temel insan haklarindan biri oldugu teziyle paralellik arzetmektedir. Son dönemdeki yeni düzenlemelerin daha ziyade yargilama hukuku alaninda gerçeklestirilmis olmasi da hukukta ahlaka dönüs olgusunu teyit etmektedir. Klasik kaynaklarda, Islâm hukukunda yargilamanin temel ilkelerine ve bu ilkelerin tazammun ettigi ahlaki prensiplere dair çok sistematik ve etrafli bir malumat mevcut degildir. Bununla birlikte ilgili kaynaklarda yer alan “edebü?l-kâdi” ve “âdâbu?l-kazâ basliklari altinda bu konuya temas edildigi görülür. Bura-daki “edebü?l-kâdi” tabiri, hâkimde bulunmasi gereken ahlaki vasiflari ifade eder. “Adâbu?l-kazâ” tabiri ise yargilama süre-cinde dikkate alinmasi ve uyulmasi gereken temel prensipleri ifade eder. Bu tabirlerin içerigini olusturan hususlar tarihsel süreçte yargi teskilati ve yargilama hukuku baglaminda müstakil bir ilim dalina dönüsmüstür. Nitekim günümüzde de bu alanla ilgili olarak, “Islâm Muhakeme Hukuku”, “Islâm Adliye Teskilati” ve “Bir Ispat Vasitasi Olarak Sehâdet” gibi muhtelif bilimsel-akademik çalismalarin yapildigi görülmektedir. Ancak bu çalismalarin genellikle tarihsel tecrübeden yola çikarak daha ziyade hukuk tarihi ekseninde yogunlastigi dikkati çekmektedir. Bu durum, konunun ahlaki boyutunun halen arastirilmaya muhtaç oldugunu göstermektedir Iste bu mülahazadan hareketle kendi alaninda bir boslugu doldurmak maksadiyla hazirladigimiz bu çalismada, basta hâkim olmak üzere davâci, davâli, taniklar ve vekiller dahil bütün sujelerin yargilama sürecinde uymak zorunda olduklari ahlaki kurallari ve bu kurallarin vahiy kaynakli dayanaklarini ele alip inceledik. Yargilamanin merkezinde bulunan hâkim, adâleti dagitmakla mükellef kilinmis olmasi hasebiyle diger bütün sujelerden çok daha farkli ve önemli bir konuma sahiptir. Bundan dolayi hâkimin ahlâkî ve mesleki açidan sahip bulun-masi gereken vasiflar ile hâkimle ilgili hükümler birinci bölümde ele alinmistir. Ikinci bölüm davanin usul ve mahiyeti çerçe-vesinde ilgili taraflarin uymasi gereken hukuki ve ahlaki kural-lara tahsis edilmistir. Üçüncü bölüm ise hem teorik olarak hem de Islâm tarihinin muhtelif dönemlerine ait bazi uygulama örneklerinden hareketle nesnel bir yargilamanin dayandigi temel ilkeler ele alinmis ve bu ilkelerin insan haklariyla ilintisi üzerinde durulmustur.