Tanzimat Edebiyatında Milli Kimlik İnşası

1699 Karlofça Antlasmasi’yla birlikte büyük çapta toprak kaybetmeye baslayan Osmanli Devleti, 19. yüzyilin baslarina gelindiginde artik tamamen dagilma tehlikesiyle karsi karsiya kalmistir. Özellikle Fransiz Ihtilali’yle ortaya çikan ve kisa sürede bütün Avrupa’yi etkisine alan milliyetçilik fikri bir müddet sonra, bünyesinde birçok etnik grubu barindiran Osmanli Devletini de derinden etkilemistir. Tehlikenin farkinda olan devlet adamlari Osmanli Devletini kurtarmak ve eski ihtisamli günlerine döndürmek için farkli din ve etnik kimliklere sahip halka, ortak bir millî kimlik ya da diger bir ifadeyle bir üst kimlik sunmaya çalismislardir.

Osmanli kimliginden Türk kimligine dogru izlenen bu geçis sürecinde, kimlik insasinda kullanilan yollardan biri edebi metinler olmustur. Zira gerek devlet adamlari gerekse sanatçilar, genis halk kitlesine ulasmada dönem için en kisa ve etkili yol olan gazetelere ve edebiyata yönelmislerdir. Dolayisiyla edebi eserler araciligiyla toplumu sekillendirmeye çalismis, halka kendilerince yeni kimlik modelleri önermislerdir.

Dönem aydinlarinin teklif ettikleri rol-model kimlikleri tespit etmeyi amaçlayan bu çalismada, Tanzimat Edebiyati döneminde (1859-1896) yazilan edebi eserler ele alinmistir. Derinlemesine bir inceleme olmasi için ise belirlenen kriterler dogrultusunda dönem eserleri arasindan Namik Kemal’in Vatan Yahut Silistre, Akif Bey, Cezmi, Celaleddin Harzemsah; Ahmet Mithat Efendi’nin Felâtun Bey ile Râkim Efendi, Paris’te Bir Türk, Arnavutlar Solyotlar, Müsahedat, Ahmet Metin ve Sirzat; Mizanci M. Murad’in Turfanda mi Yoksa Turfa mi? eserleri seçilmistir. Böylece bu roman ve tiyatrolardaki kahramanlar incelenerek dönem yazarlarin topluma tavsiye ettikleri yeni insan modellerinin millî bir kimlige sahip olup olmadiklari degerlendirilmistir.