Aklın İşlevi

Aklin Islevi, son dönemde yeniden ragbet gören süreç felsefesinin öncüsü olan Alfred North Whitehead’in 1929 yilinda Princeton Üniversitesi’nde verdigi seminerleri bir araya getiriyor.

Bu seminerlerinde Whitehead aklin islevini yasam mücadelesinde üç basamakli bir merdivende yukari tirmanmak seklinde tanimliyor: yasamak, iyi yasamak, daha iyi yasamak. Bu tirmanisin imkâni ise, Whitehead’e göre, Pratik Akil’dan özenle ayirdigi ve etkili bir sekilde kullanilan Spekülatif Akil’a dayaniyor. Whitehead bu seminerlerinde hem filozoflari hem bilim insanlarini yöntemlerine fazla güvenmemeleri konusunda uyariyor, zira “insanligin basina gelen en büyük felaketlerden bazilari iyi bir yöntembilime sahip olanlarin dar kafaliligindan kaynaklanmistir”.

“Spekülatif Akil özünde yöntemle kisitlanmamistir. Spekülatif Aklin islevi, sinirli nedenlerin ötesindeki genel nedenlere erismek; tüm yöntemleri, ancak her yöntemi asarak kavranabilecek bir dogada birbiriyle esgüdümlü olarak anlamaktir. Bu sonsuz ideale insanin sinirli zekâsiyla asla erisilemez. Fakat insanlari hayvanlardan ve bazi insanlari da digerlerinden ayiran sey, titrek ve sönük bir isikla parlayan rahatsiz edici bir unsurun dogalarinda bulunmasidir: Erisilemez olanin pesinden gitme arzusudur bu. Bu unsur soylari ileriye, bazen de yikimlarina dogru harekete geçirmis sonsuzlugun dokunusudur; kendine çagiran isiga –?seylerin son eregine giden günese ve seylerin kaynagindan dogan günese?– yönelistir.”