Ahlakın Coğrafyası

Bilim, Insani Degerleri Nasil Belirler?

Bilimin, ahlak konusunda söyleyecek hiçbir sözü olmadigi seklindeki korkunç söylenceyi savunanlardan birisi de bendim. Sasirtici olan, Ahlakin Cografyasi: Bilim Insani Degerleri Nasil Belirler? düsüncemi tümüyle degistirdi.

— Richard Dawkins, Oxford Üniversitesi

Bilim, ahlak ve hayatin amaci gibi insani degerleri belirler mi? Bu, kadim bir tartismanin en temel sorusu olup, verilen cevap baglaminda örtük bir uzlasinin da bulundugu bir sorudur. Ahlak ve hayatin amaci gibi insani degerlerin gerek bireysel düzeyde “öznelligi”, gerekse de toplumsal düzeyde “kültürel göreceliligi” anlayisi en radikal muhafazakârlarla en ilerici düsünceye sahip felsefecileri ve bilim insanlarini, “Bilimin, insani degerler hakkinda söyleyecegi hiçbir sey yoktur.” önermesinde birlestirmektedir. Bu uzlasi, en radikal söylemlerin toplumsal düzeyde hosgörüyle karsilanmasina ve giderek elestiriden muaf tutularak bir kutsallik zirhina bürünmesine yol açmaktadir.

Sam Harris kitapta bu toplumsal uzlasiya sert bir elestiri getirerek ahlakin ve insani degerlerin bilimin çalisma konusu olacagini ve fizik biliminin yasalarina benzer evrensel ahlak yasalarinin kesfedilmeyi bekledigini savunuyor. Bu savunusunu, ahlaki ilkeleri ve yasalari din ya da erdemler gibi maddi olmayan düsünsel dünyada arayanlarin aksine bilinçli varliklarin esenligi üzerinde temellendirir. Ahlak ve hayatin asil amaci hakkindaki sorularin, aslinda bilinç sahibi varliklarin esenligi ile ilgili sorular oldugunu ileri süren Sam Harris’e göre bu degerler bilimsel olarak anlasilabilecek gerçeklerdir. Ona göre bilinçli varliklarin esenligi, tümüyle dünyadaki olaylara ve insan beyninin durumuna baglidir.

Sam Harris bilinçli varliklarin esenligi üzerinden “ahlaki cografya” adini verdigi kavramsal bir uzay tanimlar: gerçek ve potansiyel sonuçlarin en tepeye ulastiginda potansiyel refaha karsilik geldigi ve vadilerinin ise olasi en derin acilari temsil ettigi bir uzam. Farkli düsünme ve davranis biçimlerinin bu kuramsal uzayda karsilik geldigi cografi noktalar belirlenebilir ve bu noktalarin insani gelismenin farkli derecelerine karsilik geldigi gösterilebilir. Elbette bu kavramsal uzayda belirlenen cografi konumlar insan esenliginin düzeyine göre bilimsel olarak ortaya konulabilir ve ahlak yasalari bu noktalara göre kesfedilebilir. Sam Harris’e göre, “Benim savundugum sey, ilkesel olarak bilimin, hayatimizi en iyi sekilde yasayabilmemiz için ne yapmamiz gerektigini ve ne istememiz gerektigini ve bununla baglantili olarak diger insanlarin da ne yapmasi gerektigi ve ne istemesi gerektigini anlamamiza yardim edebilecegidir. Ileri sürdügüm sey, fizik sorularinin dogru ve yanlis yanitlari oldugu gibi ahlakla ilgili sorularin da dogru ve yanlis yanitlarinin oldugu ve bu yanitlarin bir gün olgunlasmakta olan zihin bilimlerinin çalisma alanina girebilecegidir.”

Ahlakin Cografyasi: Bilim Insani Degerleri Nasil Belirler? kadim bir tartismayi yeniden gündeme tasimakla yetinmiyor, ahlak felsefesi ve hatta toplumsal bilimlerin her alaninda yeni ve devrimci bir yaklasim sunuyor. Bilimin gelecegi ve yeni bir ahlak ve degerler sistemi üzerinde düsünen herkesin, özellikle de felsefeci ve toplumsal bilimcilerin, mutlaka okumasi ve üzerinde düsünmesi gereken bir kitap.